De wijk is de wereld, de wereld is de wijk
Terugkijken op zeven jaar theater van De Wijk De Wereld
Al zeven jaar wordt er theater gemaakt in de wijken van Groningen. Tijd om de balans op te maken: wat heeft zeven jaar De Wijk De Wereld gebracht?
Steigers in de snikhete Stadsschouwburg. Niet om de binnenkant van La Grande Dame te stutten, maar om een podium te bieden aan wat wel de swingendste bouwplaats moet zijn in de geschiedenis van bouwplaatsen. De werkmannen hebben, behalve oranje hesjes en dito bouwhelmen, microfoontjes; eentje zit achter een piano, een ander slaat op een trom die naast een kruiwagen staat. Bovenop een zak betonmortel zit iemand gitaar te spelen, en hoog op de steiger pakt een saxofoonspelende bouwvakker zijn moment.
Welkom bij De Wijk De Wereld, een initiatief waarbij wijkbewoners theater maken. Dat doen ze onder begeleiding van professionele theatermakers, en elk jaar is een andere wijk aan de beurt. Dit jaar, de zevende editie, is dat De Wijert. Een jaar lang hebben de makers in de wijk rondgewandeld. Aangebeld, meegegeten, koffie gedronken. Veel gepraat en nog veel meer geluisterd. Op zoek naar antwoorden op die ene vraag: wat zijn de verhalen van deze wijk?
Die antwoorden worden vandaag gegeven, hier op het podium van de Stadsschouwburg. De zingende bouwvakkers, de dansende dames, de vijf mannen in de voorstelling over vaderschap en het Supermancomplex, allemaal wonen ze in de wijk. Net als Tatiana Pavlova, de kunstenares die in 2022 haar geboorteland Rusland moest verlaten omdat ze bedreigd werd. Terwijl in haar moedertaal haar verhaal klinkt, de vertaling boven in beeld, tekent ze, en trekt er een projectie voorbij. We zien exotische gebouwen die doen denken aan sprookjes uit verre landen. Helikopters. Bomen, vogels. Haar leven in tekeningen. Ze vertelt hoe ze tekende, op de kast van haar ouders, haar eerste daad van verzet, als klein meisje. Hoe ze blééf tekenen en schilderen, hoe ze kunstenaar werd. Hoe op een dag de politie aan de deur stond, hoe alles toen op slag voor altijd anders werd.
Met haar verhaal verandert ook het voorbijtrekkende landschap, en het is moeilijk het droog te houden als er uiteindelijk ook een Martinitoren in het beeld voorbij glijdt.
Suf vergaderd
Al jaren werd er vergaderd, overlegd, besproken en dingen tegen mensen aangehouden, vertelt directeur Nynke Stellingsma van de Stadsschouwburg en de Oosterpoort. Het theaterpubliek was, sinds jaar en dag, nogal homogeen. Heel cliché: wit, hoogopgeleid. Dat kan niet als je de missie hebt er voor iedereen te zijn, en dus moest er iets gebeuren. Maar wat? "We vergaderden ons suf", zegt Nynke. "We draaiden steeds rond in dezelfde cirkel. En op een avond, na weer zo’n bijeenkomst, reed ik naar huis en dacht ik: Nee. We moeten stoppen met praten en iets gaan dóén."
Mohammed en de berg, bedacht ze, als de wijkbewoners niet naar het theater komen, moet het theater de wijken in. "Na wat verder brainstormen dacht ik: We moeten de wijkbewoners de sleutel van de schouwburg geven. Letterlijk. Gewoon een week lang: doe wat je wil. Het podium is voor jou."
De subsidiegevers stonden niet direct met de portemonnee klaar. "Op een gegeven moment dacht ik: we gaan gewoon beginnen. Niet op volle kracht, maar voor zover het gaat. Als we maar iets kunnen laten zíén, dan komt de rest wel."
Maar als je mensen een podium geeft, moeten ze ook wel iets kunnen. "Ik ben een gezegend mens, met veel mensen om me heen die hier perfect bij zouden kunnen helpen. Jantien Kurpershoek bijvoorbeeld. En Karin Noeken natuurlijk. Als íémand in die wijk kan lostrekken wat er los getrokken moet worden, dan is zij het."
Aldus geschiedde. Karin en haar mensen togen de wijken in, stelden vragen, verzamelden verhalen. Met de antwoorden, met de verhalen, ging per team een professionele maker aan het werk. Die maakte een voorzet en ging vervolgens met de wijkbewoners verder om een dansvoorstelling te maken. Of een lied. Of een monoloog. En dit is het resultaat: wijkbewoners die misschien wel nooit in een theater waren geweest, en die nu staan te stralen op een podium.
Molukse gemeenschap
Deze zevende editie wordt afgesloten door de Molukse gemeenschap uit de wijk. Rondom een trampoline staan dames, kinderen en een paar mannen te zingen, drie anderen spelen gitaar, allemaal dragen ze traditionele kleding.
Een van de deelnemers, het moet gezegd, valt nogal op tussen de tengere, donkerharige zangers omdat hij, nou ja, dat allemaal níét is. Het is Peter Ritsema, die als kind bevriend raakte met een Molukse jongen en zowat geadopteerd werd door diens familie. De grote witte Peter is nu voorzitter van de Molukse wijkraad.
Meedoen met De Wijk De Wereld was voor de Molukse gemeenschap een mooie, luchtige, laagdrempelige manier om zichzelf te laten zien, vertelt hij. En horen, dat vooral. De Wijert heeft al zestig jaar een Molukse wijk, toch is er weinig contact met de rest van de buurt.
"De eerste generatie sprak geen Nederlands, en bovendien waren die mensen in de veronderstelling dat ze terug zouden gaan. Maar met elke generatie veranderde dat. De vierde generatie is nu aan zet, die kreeg nog veel van de oude cultuur mee, maar is ook aardig verwesterd."
Ze probeerden wel eens wat, op een open kerkendag kwamen aardig wat bezoekers af, maar toch, het beklijfde niet.
En toen kwam De Wijk De Wereld.
Nee, zegt Peter, zijn wijkgenoten stonden niet bepaald te springen. Maar ze wilden wél graag meer aansluiting met de buurt. Voorzitter van de Molukse gemeenschap of niet, Peter heeft nog altijd zijn Hollandse directheid. En, na al die jaren weten de Molukkers: Peter mag dan graag op zijn grote zevenmijlslaarzen dwars over hun ingetogen, omfloerste mores heen banjeren - hij krijgt wél dingen voor elkaar.
Hij zegt: "Ik denk graag in mogelijkheden, niet in moeilijkheden."
Hij zag een ingang. Dicht bij jezelf blijven, dat was het devies. "Dan ga je kijken: wat is er binnen onze gemeenschap belangrijk? Nou, dat zijn muziek en geloof. We hadden een gitarist aan boord, en iemand die mooi kan zingen, nou, toen dachten we: we doen iets met muziek en geloof."
Ook als je geen woord verstaat, ook als je ‘niets’ met het geloof hebt – de klanken ráken, als de lichten aangaan worden links en rechts fluks papieren zakdoekjes weggefrommeld. Er wordt geapplaudisseerd, geknuffeld, de acteurs stappen de coulissen in, het is tijd voor de nazit.
Helena
Vorig jaar was het podium voor Lewenborg. Er werd gedanst, er werd gezongen. Er deed een compleet gezin mee – ze speelden zichzelf, de voorstelling draaide om de vraag 'wat maakt een huis een thuis?'.
Een van de deelnemers van vorig jaar was Helena Staal. Zij danste: moderne dans en buikdans. En De Wijk De Wereld heeft, zo kun je wel zeggen, haar leven totaal veranderd.
Ze wil er niet te veel over kwijt, maar zo leuk was dat leven niet. Wie haar nu ontmoet en haar enthousiast hoort vertellen, kan dat moeilijk geloven. Helena straalt. Het isolement waar ze in zat, is verdwenen. Haar verlegenheid? Sneeuw voor de zon.
Helena plúkt de dag niet, ze rukt hem met grof geweld uit de grond tot ze hem met kluit en al in haar handen heeft.
Ze lacht.
Vroeger had ze wel eens studiowerk gedaan, ze zong wel eens iets in op de achtergrond, begon aan een dansopleiding, maar zoals dat kan gaan kwam het leven ertussen en verdween de showbizzhonger naar de achtergrond.
Die honger laaide eerst al een beetje op tijdens een festival dat ze bezocht. In het dode moment tussen twee optredens begon iemand spontaan te zingen, en even spontaan viel Helena in – het publiek stond ademloos te luisteren.
En toen kwam De Wijk De Wereld.
Ze was al buurtmoeder, het initiatief waarbij vrouwen in roze hesjes ’s avonds door de wijk wandelen om te bemiddelen bij ruzie en pesterijen tussen jongeren.
Een beetje extra reclame voor de buurtmoeders is nooit weg, dacht ze dan ook, toen ze 'ja' zei tegen De Wijk De Wereld. "Ik wist eigenlijk helemaal niet wat het was", lacht ze. "Maar Karin riep meteen: 'ik wil jou!' en toen zei ik: 'Oké, nou, eh leuk, kom maar door dan'."
Een jaar volgde, druk oefenen, ze vond het geweldig. "Er was meteen zo’n sfeer van: let’s do this!", vertelt ze met glimmende ogen. Er werd veel gelachen tijdens de repetities, maar dat ging nooit ten koste van de focus. "Het ging echt van: tak tak tak. We gaan samen iets moois neerzetten."
Ze kreeg de smaak te pakken. Werd wijkspotter, samen met negen wijkgenoten: ex-deelnemers die een heel seizoen lang voorstellingen bezoeken en recenseren. En ook haar eigen vuurtje laaide op; er is geen auditie waar ze niet vooraan staat. Volgend jaar staat ze opnieuw op de planken, dit keer met een groot musicalproject.
Ze zegt: "En dan zie ik Karin de trap aflopen, en ze ziet mij, komt naar me toe en geeft me een knuffel. Zegt dat ze trots op me is. Zo mooi, zo waardevol." Ook de wijk is ervan opgeknapt, zegt Helena, mensen zoeken elkaar meer op. Buurtgenoten die elkaar eerder voorbij liepen, maken nu een praatje.
Ze is ervan overtuigd dat De Wijk De Wereld precies op het goede moment in haar leven voorbij kwam. "Ik geloof heel erg dat alles met een reden gebeurt. Dit ook. Dat moest zo zijn, het kan niet anders."
Herkend
Ook in de Molukse wijk is het project niet zonder gevolgen gebleven, vertelt Peter een paar weken na de uitvoering. Een paar meiden werden herkend tijdens het boodschappen doen: hee, deed jij niet mee met die voorstelling?
De gemeenschap was al hecht, voegt hij toe, maar een paar maanden dingen samen doen versterkt de band nog meer. De kinderen die zongen in de schouwburg, gaan dat nu ook op zondag in de kerk doen.
Ook de gewenste zichtbaarheid kreeg een boost. Veel mensen kennen Peter van de markt, waar hij groente en fruit verkoopt. Sommigen weten wel dat hij in de Molukse wijk woont. "Maar hoe het zo kwam, hoe diep die liefde is, dat kun je niet zien aan de buitenkant. Nou, dat is nu wel duidelijk."
Diepgewortelde wens
"Voel je je thuis?", dat was de eerste vraag die Karin Noeken en haar mensen stelden aan wijkbewoners. En dan kwamen de vervolgvragen. Voel je je thuis in je huis? In je wijk? In de stad?
"Weet je", zegt zij, "er wordt vaak gesproken over participatie. Participatie moet uit de mensen komen, wordt dan gezegd. Maar dat gebéúrt gewoon niet. Ja, het komt uit de mensen, maar daarvoor moet je ze wel eerst raken. Ze aanzetten. Ik geef ze niet hun tekst, maar ik geef ze wel een start."
Wijkbewoners bedanken haar soms 'want jij hebt dit allemaal gedaan'. "Dan zeg ik: nee. Je doet het helemaal zelf. Ik heb je alleen maar aangezet, verder niets."
Wat heeft zeven jaar De Wijk De Wereld opgeleverd? "Theater met gewone mensen. Dat wijkbewoners ontdekken dat cultuur niet zo hoogdravend is als ze dachten. Dat cultuurmakers ontdekken dat 'gewone mensen' ook dingen kunnen."
Blijvende initiatieven, zoals Bab Ad-Daar. Of wijkkoor Eusterpaark in de Oosterparkwijk. Of theaterwerkplaats Op de planken in Beijum. "Dat vinden we heel belangrijk: borging. Het zou zo zonde zijn als alles weer verdwijnt na dat jaar, als wij weer weg zijn."
Bij de gemeente zijn ook dingen veranderd, de wijken worden meer gezien, zegt ze, en ook wordt meer ingezien dat je ook gewoon naar kunst kunt kijken zonder er meteen van alles bij te associëren.
"We hebben mensen uit hun comfort zone gehaald. Een van de mannen op de bouwplaats heeft jarenlang een topfunctie gehad. Die staat nu in een theater met een hamertje te tikken om muziek te maken en hij vindt het helemaal geweldig!"
We zouden zo veel kunnen leren van hoe andere mensen naar ons kijken, verzucht ze. "Het lijkt wel of iedereen bezig is met de vraag wat nieuwkomers bij ons komen halen. Maar we moeten eens kijken naar wat ze komen brengen."
Antidotum
Wat heeft zeven jaar De Wijk De Wereld gebracht volgens Nynke Stellingsma?
Oef, lacht ze, heb je even?
"Ahmad die zijn dans deed, waar het initiatief Bab Ad-Daar uit voortkwam.
Er was die gitarist die zo verlegen was, dat hij alleen durfde spelen als hij achter een haag van planten stond. Elke dag haalde Karin een plant weg, elke dag raakte hij iets meer overtuigd dat hij het waard was om naar gekeken en geluisterd te worden.
Er waren die beleidsmedewerkers die, ondanks hun eerdere scepsis, kwamen kijken. Die collega’s meenamen.
Er zijn de vragen uit de rest van het land: wat gebéúrt daar bij jullie in Groningen?
Er is de trots die het project in de wijk brengt. De medewerkers zijn trots om erbij te horen, trots om in hun wijk te wonen. Dát gevoel wil je, dat je zegt: ik woon in Groningen, en ik ben bewoner van een wijk. En die wijk is mijn wereld. Want die wijk ís de wereld, en de wereld zit in die wijk."
Het bracht ook MENA is here, vertelt ze; mensen uit allemaal windstreken samen op een podium. "Want we gingen ons afvragen: hoe kunnen we ons verbinden aan elkaar? En hoe kan kunst daarbij behulpzaam zijn? Dat gaat veel verder dan welzijnsdenken. Het gaat over een diepgewortelde wens om te verbinden."
De Wijk De Wereld, zegt ze, is een antidotum. "Een middel tegen het gif dat ons zo ogenschijnlijk uit elkaar drijft. En natuurlijk is het een druppel op een gloeiende plaat. Maar weet je, je kunt ook niets doen, en dan gebeurt er sowieso niets."
Zijn de doelstellingen gehaald? Het kan nog altijd beter, veel beter, zegt Nynke, vooral de Stadsschouwburg heeft een hoge trap, letterlijk. "Maar de Oosterpoort is veel opener geworden."
Neem, bijvoorbeeld, de drukbezochte MENA Mondays, die voortkwamen uit MENA is here, waar elke maandag mensen kwamen kijken, luisteren, eten en drinken. "Als we iets geleerd hebben, is het wel de waarde van eten en drinken. Samen eten bereiden. Je moet niet alleen mooie muziek hebben, maar ook samen het brood breken. En het glas heffen. En ontroerd zijn."
"Weet je?", zegt ze. "Vorig jaar heb ik iemand horen zeggen: ik woon al twintig jaar in Groningen, maar nu ben ik voor het eerst thuis. Dát heeft het gebracht."